Het apparaat op de afbeelding werd gebruikt bij het slachten van vooral varkens. In de boeren-volksmond wordt dit apparaat een schietmasker genoemd. Toch lijkt het in niets op een masker. Die naam heeft te maken met de historische herkomst van het apparaat. Officieel is de benaming ‘penschiettoestel’. Maar die naam vind je alleen terug in de wetgeving. Verder is er een misverstand voor de benodigde vergunning van dit ‘wapen’. Voor het apparaat is geen vergunning of politie-registratie nodig. Wel voor de munitie die je erbij nodig hebt. Het zogenaamde schietmasker is de opvolger van een stalen pin, of een spitse hamer, waarmee vóór die tijd dieren bewusteloos werden gemaakt.
Ooit waren er in ons dorp veel huisslachtingen. Iedereen had wel een of meer varkens in een hokje achter in de tuin. Vooral in de slachtmaand, november, werd een beroep gedaan op een van de slachters die als zzp’er beschikbaar waren. Zij beschikten over de vaardigheden, en ook over het benodigde gereedschap.
Van Janus Hanegraaf is de hele set slachtgereedschap in de Heemkamer aanwezig. Zo zijn er een bijl, een messenschei, een steekmes, uitbeenmessen, vilmessen, een slachtschort en een pezensteker aanwezig. Net als andere huisslachters combineerde Janus het slachten met andere beroepen. In zijn geval vooral rietdekker.
Het oorspronkelijke schietmasker was een echt masker met een gat in het midden. Het masker werd over de kop van het slachtdier getrokken, zodat de ogen afgeschermd werden. Door het beschikbare gat, midden op het voorhoofd, werd dan een pin geslagen of een klap gegeven met een hamer. Deze werkwijze werd later vervangen door een penschiettoestel. Met behulp van een kogel wordt een stalen pen aangedreven. Dit laatste apparaat was bij geoefende toepassing ook zonder masker effectief te gebruiken. Maar de naam schietmasker ging gemakshalve over op het nieuwe apparaat. Taalkundig heel interessant. Slachters, waaghouders en veetransporteurs gebruiken nog altijd de benaming schietmasker.
Het doel van het modernere schietmasker is het dier met een klap te bedwelmen, waarna het in bewusteloze toestand door een messteek in de halsslagader gedood wordt. Ook in de huidige wetgeving is nog altijd nauwkeurig omschreven hoe dit werkje moet worden uitgevoerd, en wie dit mag doen. Op de meeste plaatsen is het ‘schietmasker’ intussen vervangen door elektrische bedwelmingstangen, waarmee een dier zowel bedwelmd als gedood kan worden.
Door Toon Wassenberg